Η Λαογραφική Εταιρία Βαρνάβα και το Ιστορικό Λαογραφικό Μουσείο Βαρνάβα, εγκαινιάζουν απόψε την 3η Πανελλήνια Έκθεση Κεντημένου Ψωμιού, που επιτρέψτε μου να επισημάνω ότι έχει προσλάβει πλέον ένα διεθνή χαρακτήρα.………..
Συνεχίζεται…
Οι «Δρόμοι του Ψωμιού» που ξεκίνησαν εδώ, στο Βαρνάβα, έχουν θέσει τα θεμέλια για την τεκμηριωμένη καταγραφή και διατήρηση της ιστορικής πολιτιστικής παράδοσης - επιβάλλεται όσο ποτέ στις μέρες μας - και που έχουν ως στοιχείο το πρώτο και σημαντικότερο αγαθό του ανθρώπου, όχι μόνο της παραδοσιακής διατροφής, αλλά και του υλικού βίου κάθε λαού από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας.
Φίλες και φίλοι,
για να πορευτούμε τους «Δρόμους του Ψωμιού», από το χθες στο σήμερα και το αύριο, αποτελεί αναγκαιότητα να διατρέξουμε μια ιστορική αναδρομή βασισμένη σε ιστορικά στοιχεία.
Η πρώτη ιστορική ανακάλυψη του «ψωμιού» ανάγεται στην παρουσία του σε αιγυπτιακούς τάφους, περίπου το 3.000 π.Χ. Κι αυτή η εικόνα θέλει την Αίγυπτο πατρίδα του πρώτου ψωμιού.
Τα ιστορικά ντοκουμέντα της Μινωικής και Μυκηναϊκής περιόδου, μιας ταυτόχρονης περιόδου (Μινωικής) μ’ αυτή της Αιγύπτου, αν όχι και παλαιότερης, και ειδικότερα η γραφή της Γραμμικής Β, η γραφή των Μυκηναίων που έχει αποκρυπτογραφηθεί, μας δίνουν τα πρώτα απτά γραπτά ντοκουμέντα για το «ψωμί».
Τι είναι η Γραμμική Β;
«Η πρώτη γραφή της ελληνικής γλώσσας, που είναι η μόνη γλώσσα που χρησιμοποιείται από το 1680 π.Χ. περίπου, έως σήμερα, χωρίς διαλείμματα», όπως επισημαίνει ο Λουί Γκοντάρ, που είναι και ο μοναδικός αρχαιολόγος που έχει σχεδιάσει και μελετήσει όλες τις πινακίδες που σώζονται στα ιερογλυφικά, τη Γραμμική Α, την Γραμμική Β και τον Δίσκο της Φαιστού.
Μια γραφή η οποία δημιουργήθηκε με αναπροσαρμογή των συλλαβογραμμάτων της Γραμμικής Α, και διασώθηκε ως τις ημέρες μας μέσω πινακίδων και αγγείων. Από αυτά τα σημαντικά ιστορικά στοιχεία μπορούμε, πλέον, σήμερα να γνωρίζουμε πολλά για τη διατροφή των Μυκηναίων.
Τα κύρια είδη διατροφής των Μυκηναίων ήταν το κρέας, διάφορα είδη χυλού και ψωμιού από σιτάρι και κριθάρι, τυρί, γάλα, κουκιά, σύκα, σταφύλια, αχλάδια και μέλι.
Εκείνο όμως το ιστορικό γεγονός στο οποίο «Οι Δρόμοι του Ψωμιού» μπορούν πλέον να στηρίζουν την έρευνα, είναι πως στις πινακίδες της Γραμμικής Β, που βρέθηκαν στην Πύλο και στις Μυκήνες, περιγράφονται – μεταξύ άλλων – θεότητες και επαγγέλματα. Πρόκειται για ουσιαστικά στοιχεία που μέσω αυτών μπορούμε να τεκμηριώσουμε την καθημερινή και την κοινωνική οργάνωση ζωής εκείνης της ιστορικής περιόδου.
Στις πινακίδες της Γραμμικής Β΄ (Πύλου, Μυκηνών) δεσπόζουν η θεότητα si-to po-ti-ni-ja - Σίτου Ποτνία και η καταγραφή του επαγγέλματος του αρτοποιού (a-to-po-qo - αρτοκόπος).
Πρόσφατα, ο αρχαιολόγος Λουί Γκοντάρ, έκανε μια νέα σημαντική αρχαιολογική ανακάλυψη στο μυκηναϊκό ανάκτορο της Καδμείας, στην οδό Πελοπίδος, κάτω από το πολύβουο κέντρο της σημερινής Θήβας.
Στις πινακίδες, που προέρχονται από το αρχείο του ανακτόρου της Καδμείας διαβάζουμε για πρώτη φορά το όνομα της μεγάλης θεάς των Μυκηναίων»: Είναι η Μήτηρ Γη, που στα ιστορικά χρόνια εξελίσσεται ως Δήμητρα.
Αυτή η ανακάλυψη είναι ιδιαιτέρως σημαντική.
Στις 238 κακοψημένες - ήταν «άψητες» και χαράσσονταν με την ιδιότυπη γραφή κατά περίπτωση, αλλά τελικά «ψήθηκαν» χάρη σε πυρκαγιά! - πήλινες πινακίδες, που χρειάστηκε δουλειά επτά ετών για να ερμηνευθούν, η αναφορά στη Μητέρα Γη (Δήμητρα) αποτελεί μια σπουδαία πηγή πληροφοριών.
Όλα αυτά μαζί με τις απεικονίσεις με ειδικά σύμβολα, που βρίσκουμε στη Γραμμική Β Γραφή (μετά το 1450 π. Χ.), για το σιτάρι και το κριθάρι σηματοδοτούν τους δρόμους του ψωμιού.
Η λέξη σίτος φαίνεται να χρησιμοποιείται για το σύνολο των δημητριακών καρπών και η καταγραφή του επαγγέλματος του αρτοποιού (a-to-po-qo - αρτοκόπος), πιστοποιούν ιστορικά ότι αυτός ο μεγαλειώδης πολιτισμός γνώριζε το ψωμί και το παρασκεύαζε.
Τα στοιχεία που φθάνουν σ’ εμάς από την κλασική περίοδο είναι περισσότερα και συγκεκριμένα.
Οι σιτοφάγοι λαοί που γνώριζαν την καλλιέργεια της γης, που ήξεραν να σπέρνουν, να θερίζουν και να παρασκευάζουν ψωμί, ήταν πολιτισμένοι, σύμφωνα με τις μαρτυρίες μας άφησαν ο Ησίοδος, ο Όμηρος και ο Ηρόδοτος.
Άρα το επίπεδο πολιτισμού ενός λαού καθοριζόταν με γνώμονα το αν ο λαός αυτός γνωρίζει το σιτάρι. Σιτοφάγος δεν είναι εκείνος που καταναλώνει σπόρους σίτου, αλλά εκείνος που γνωρίζει να παρασκευάζει και να καταναλώνει ψωμί.
Η ιστορία της ανθρωπότητας είναι συνδεδεμένη με την ιστορία του σιταριού και του ψωμιού. Οι μαρτυρίες για την καλλιέργεια της γης και την παραγωγή δημητριακών ταυτίζονται σχεδόν με την εικόνα του πλούτου και της ευημερίας. Η βασική τροφή του Έλληνα και όχι μόνον, ήταν πάντα το ψωμί!
Σύντομες ιστορικές αναφορές στο ψωμί
· Ο Δημόκριτος πέθανε σε βαθιά γεράματα. Στα πρόθυρα του θανάτου κι ενώ δεν είχε ελπίδα να ζήσει ούτε μια μέρα ακόμη, η αδελφή του λυπόταν γιατί ο θάνατος του αδελφού της θα την εμπόδιζε να πάρει μέρος αμέσως στη γιορτή των Θεσμοφορίων, προς τιμή της Δήμητρας. Τότε ο Δημόκριτος ζήτησε να του φέρει ζεστά ψωμιά και τ' ακούμπησε στα ρουθούνια του, για ν' αναπνέει το ζεστό αέρα. Έτσι κρατήθηκε στη ζωή, μέχρι να τελειώσει το τριήμερο της γιορτής. Σ’ αυτό βασίζεται η μαρτυρία του ότι ο σοφός Δημόκριτος φιλοξένησε το θάνατο στο σπίτι του τρεις μέρες και του πρόσφερε ζεστό ψωμί
(Διογένης Λαέρτιος, 9, 7, 43)
· Οι αρχαίοι Έλληνες Μακεδόνες αφού έκοβαν το ψωμί στα δύο, δοκίμαζε και τις δύο μερίδες ο μέλλων σύζυγος. Έτσι έγινε και στον γάμο του Μεγάλου Αλεξάνδρου με τη Ρωξάνη.
Αλλά και στις τελετές του γάμου στην αρχαία Ρώμη, οι δύο οικογένειες
που ενώνονταν έτρωγαν ψωμί μαζί.
(γαμοκούλουρα)
· Η Κύπρος ήταν μία από τις σιταποθήκες του ελληνικού κόσμου. Κατά τα λεγόμενα του Πλίνιου, το στάρι της Κύπρου έδινε ένα περίφημο καστανόξανθο ψωμί.
· Στα μεγάλα Διονύσια όσοι έπαιρναν μέρος, πήγαιναν με καλάθια που περιείχαν κρασί, νερό και ψωμί, που χρειαζόταν για την θυσία.
· Το άσπρο ψωμί, σύμφωνα με τους ονειροκρίτες της αρχαίας Αιγύπτου, ήταν καλό σημάδι.
· Διδακτικά κείμενα στην αρχαία Αίγυπτο αναφέρουν: Ανταπόδωσε στη μητέρα σου όλα όσα έκανε για σένα. Δώσε της άφθονο ψωμί και σήκωνε την στα χέρια, όπως σε σήκωσε και αυτή.
Κυρίες και κύριοι, φίλες και φίλοι,
Το ψωμί βρίσκεται παντού!
Το βρίσκουμε να κυριαρχεί στη ζωή του ανθρώπου σ’ όλες τις περιόδους.
· Στα ειδώλια γυναικείες μορφές από τη Βοιωτία, του 5ου αιώνα Π.Χ., όπου εικονίζεται το άλεσμα του σταριού σε γουδί, το πλάσιμο της ζύμης, το ψήσιμο του ψωμιού και το ξεφουρνισμένο ψωμί.
· Στα νομίσματα των αρχαίων Ελλήνων με χαρακτηριστικά εκείνα του Μεταπόντιο, της αποικίας των Κορινθίων στην Κάτω Ιταλία και τη Θεσσαλία. Περιοχές που ήταν πλούσιες σε παραγωγή σιτηρών.
· Σε όλες τις θρησκευτικές-λατρευτικές τελετές από τα προϊστορικά χρόνια (προσφορές άρτου).
· Στον Χριστιανισμό, όπου ο Χριστός γεννήθηκε στη Βηθλεέμ. Μια πόλη που στην αραμαϊκή, σημαίνει «οίκος του άρτου».
· Στον Χριστιανισμό με αναρίθμητες αναφορές, στα Ευαγγέλια, τα θαύματα, στο Μυστικό δείπνο ο Ιησούς κόβει και μοιράζει το ψωμί λέγοντας ότι είναι το σώμα του. Ένας ουράνιος συμβολισμός: η ταπεινότητα του ψωμιού, αλλά αναγκαιότητα για την επιβίωση του ανθρώπου, μετουσιώνεται σε σώμα του Χριστού δημιουργώντας έτσι το υπόβαθρο για το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας.
Ειδικότερα, στη σημερινή Χριστιανική θρησκεία, όπως και αντίστοιχα σε όλες τις θρησκείες του πλανήτη, το ψωμί και τα παράγωγά του είναι πρωταγωνιστές (Το πρόσφορο, η Αρτοκλασία, τα κόλλυβα, το Χριστόψωμο και γλυκά των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, η Βασιλόπιτα, η νηστίσιμη Λαγάνα, τα αρτοσκευάσματα της περιόδου του Πάσχα…).
Προϊστορική εποχή, ιστορική εποχή, Βυζάντιο, Ρωμαϊκή εποχή, μεσαίωνας, το σύγχρονος κόσμος...
Αρχαία αλλά και τα νεότερα έθιμα, με εθιμικές τελετουργίες πριν από τη σπορά, στη διάρκεια της αναμονής για τη βλάστηση και την ωρίμανση του σπόρου, για το θερισμό, το άλεσμα, το ζύμωμα, το ΨΩΜΙ!
Στη λαϊκή παράδοση όλων των λαών, το ψωμί αποτελεί το απαραίτητο – ας μου επιτραπεί – συστατικό για τις διδακτικές παροιμίες: Αυτή η δουλειά έχει πολύ ψωμί, Βγάζω το ψωμί μου, Η βιάση ψήνει το ψωμί, μα δεν το καλοψήνει, Όταν κοιμάται ο γιόκας μου ψωμί δε μας γυρεύει, Το έδωσε για ένα κομμάτι ψωμί, Φάγαμε μαζί ψωμί και αλάτι
Το βρίσκουμε στις δοξασίες: Αν πέσει κάτω κομμάτι ψωμιού, το φιλούν και το βάζουν πάλι στο τραπέζι, Τα ψίχουλα πετιούνται στον κήπο για να τα φάνε τα πουλιά, Τίποτα δεν πρέπει να πεταχτεί από το ψωμί, γιατί σημαίνει ζωή για το σπίτι.
Στην τέχνη…
Στη μουσική, στον κινηματογράφο, στη λογοτεχνία…
Σταρένιο, Κρίθινο, Σίκαλης, Καλαμποκίσιο, Σιμιγδαλένιο…
Η Λαογραφική Εταιρία και το Ιστορικό Λαογραφικό Μουσείο Βαρνάβα, εδώ, στον όμορφο Βαρνάβα, στην Ελλάδα, τη Μεσόγειο, την Ευρώπη… έκαναν την καταλληλότερη επιλογή για αυτή την Πανελλήνια Έκθεση Κεντημένου Ψωμιού, που σίγουρα θ’ αποτελέσει σημείο αναφοράς για τη συνάντηση του χθες με το σήμερα, του αρτοκόπου (a-to-po-qo) από το 3.000 π.Χ., με τον Έλληνα αρτοποιό του 21ου αιώνα.
Εδώ οι «Δρόμοι του Ψωμιού» συναντούν τον ιδανικό τόπο, το δικό τους παράδεισο, κι αυτό αποτελεί πολιτιστικό και όχι μόνο κεφάλαιο, για το Βαρνάβα και την Ελλάδα.
Νίκος Κλειτσίκας
www.nikosklitsikas.gr
Αναρτήσεις
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου